Το Φαινόμενο της Εξάρτησης: Κοινωνικές Ρίζες, Συλλογικές Επιπτώσεις

Η εξάρτηση δεν είναι μόνο ατομικό πρόβλημα· αποτελεί ένα πολυσύνθετο κοινωνικό φαινόμενο, που επηρεάζει τον πυρήνα της ανθρώπινης συνύπαρξης. Εμφανίζεται όταν ένα άτομο αναπτύσσει ψυχική και/ή σωματική ανάγκη για μια ουσία ή μια συμπεριφορά, σε τέτοιο βαθμό ώστε να διαταράσσεται η λειτουργικότητα και η ποιότητα της ζωής του.

Η εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες – όπως το αλκοόλ, τα ναρκωτικά ή ακόμα και ορισμένα φάρμακα – δεν γεννιέται σε κοινωνικό κενό. Συνδέεται άμεσα με κοινωνικούς, οικονομικούς, ψυχολογικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Η ανεργία, η κοινωνική απομόνωση, η έλλειψη υποστηρικτικών δομών και η απουσία νοήματος ή στόχων στη ζωή αποτελούν συνθήκες που ευνοούν την ανάπτυξη εξαρτητικών συμπεριφορών.

Συχνά η εξάρτηση είναι τρόπος “αντιμετώπισης” του πόνου, της ματαίωσης ή του κενού. Σε ένα κόσμο που απαιτεί υψηλές επιδόσεις και απορρίπτει την αδυναμία, η καταφυγή σε ουσίες ή συμπεριφορές εξάρτησης μοιάζει για κάποιους με διέξοδο, όσο προσωρινή ή καταστροφική κι αν είναι. Δεν είναι τυχαίο πως οι εξαρτήσεις δεν γνωρίζουν κοινωνικά ή μορφωτικά όρια – αγγίζουν νέους και ενήλικες, άνδρες και γυναίκες, φτωχούς και ευκατάστατους.

Η κοινωνία έχει έναν καίριο ρόλο στην πρόληψη και την αντιμετώπιση της εξάρτησης. Δεν αρκεί η τιμωρία ή ο στιγματισμός. Απαιτείται κατανόηση, στήριξη, ενημέρωση, δημιουργία δομών πρόληψης και απεξάρτησης, αλλά και καλλιέργεια κουλτούρας αποδοχής και ενδυνάμωσης. Η εκπαίδευση, η ψυχοκοινωνική υποστήριξη, η ενεργή εμπλοκή των τοπικών κοινοτήτων και η ανάδειξη θετικών προτύπων μπορούν να αναχαιτίσουν τη διείσδυση των εξαρτήσεων.

Τελικά, η εξάρτηση είναι καθρέφτης των ατομικών αδυναμιών, αλλά και των κοινωνικών αντιφάσεων. Η απάντηση πρέπει να είναι συλλογική, συντονισμένη και, πάνω απ’ όλα, ανθρώπινη.